नेपालको राज्य पुनसंरचनापछि पहिलोपटक जनगणना हुँदैछ । संघीय नेपालमा २०७८ सालको जेठ/असारमा हुने जनगणनाले आगामी दशकमा देश विकासको खाका तयार गर्ने प्रमुख आधार तयार गर्नेछ ।
यस बर्षको जनगणनाले व्यक्तिगत रुपमा करिब हरेक व्यक्तिका करिब ५२ वटा सूचना संकलन गर्नेछ भने सामुदायिक तर्फ करिब १ सयवटा नयाँ सूचनाहरु ल्याउनेछ । यी सूचनाहरुको विश्लेषणबाट सरकारले आगामी दशकमा देश विकासका पूर्वाधार, शिक्षा, स्वास्थ्य, पेशा, व्यवसाय, वित्ताीय पहुँचजस्ता विविध कुराको नयाँ योजना बनाउन कोशेढुंगा सावित हुनेछ ।
कुनै पनि तथ्यांक वा सूचना ल्याउनका लागि सर्वप्रथम आफूलाई चाहिएको सूचना आउने गरी प्रश्न गरिन्छ कि गरिँदैन भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हुन्छ । अरुबेलाको संवादजस्तै जनगणनामा पनि गणक र उत्तरदाताको राम्रो सञ्चार स्थापित भएमात्र सही तथ्यांक वा सूचना आउन सक्छ । जब गणक र उत्तरदाताबीच सञ्चार स्थापित हुन सक्दैन, तब जनगणनामा गलत तथ्यांक आउने क्रम त्यही विन्दुबाट सुरु हुन्छ । अझ जनगणनाकै भाषामा भन्ने हो भने तथ्यांकसम्बन्धी गल्ती ‘ओभर काउन्टिङ र अन्डर काउन्टिङ’ को क्रम त्यही थलोबाट सुरु हुन्छ ।
जहाँ गणकले सोधेको प्रश्न उत्तरदाताले बुझ्दैन, अनि उत्तरदाताले दिएको जवाफ गणकले बुझ्दैन । उनीहरुबीच सञ्चार स्थापित हुन सक्दैन । यस्तोबेला गणकले गलत बुझे पनि, बुझ्दै नबुझे पनि मनलाग्दी उत्तर लेखिदिने सम्भावना हुन्छ । यही विन्दुबाट जनगणनामा गलत तथ्यांक (इरर डाटा) को प्रवेश हुन्छ, जसले कालान्तरमा तथ्यांकलाई मिथ्यांकमा बदलिदिन्छ ।
जनगणनामा कस्ता प्रश्न ?
राष्ट्रिय योजना आयोगअन्तर्गतको केन्द्रीय तथ्यांक विभागले प्रस्ताव गरेको जनगणना २०७८ का प्रश्नावली २६ साउनको मन्त्रिपरिषदको बैठकले स्वीकृत गरेको छ । प्रश्नावलीलाई सरकारले अनुमोदन गर्नु भनेको विभागलाई अब जनतामा गएर प्रश्नको उत्तर जस्ताको त्यस्तै ल्याउने बाटो खुला हुनु हो ।